Nergens wordt zo veel gezongen in het Nederlands onderwijs als op de vrijeschool. Bijna alle middelbare vrije scholen hebben een langlopende koortraditie. Het koor is vaak een verplicht onderdeel, ook in de bovenbouw. Daarnaast spelen leerlingen in bandjes en zijn ze op een creatieve manier met het vak bezig. Muziek zit in het hart van het onderwijs op de vrijeschool. Het leidt tot verbinding, meer onderling respect en een inclusief leerklimaat. Wat is de onderliggende visie? Hoe krijgen muziekdocenten dit in de praktijk voor elkaar?

De Adriaan Roland Holstschool in Bergen is één van de 28 middelbare vrijescholen in Nederland. De school biedt de mogelijkheid een vmbo-t, havo of vwo-diploma te halen. Maar de vakkenopbouw is duidelijk anders. Neem het rooster van een gemiddelde brugklas. Wiskunde, Nederlands en Engels staan erop, maar vakken als biologie en geschiedenis worden gezamenlijk aangeboden als ‘hoofdonderwijs’ en er is veel ruimte voor kunst en handvaardigheid, euritmie (een bewegingskunst) en muziek. De eerste drie jaren staat muziek een uur in de week op het rooster, vergelijkbaar met veel andere scholen. Maar daarna wordt het niet minder, maar meer.

Requiem van Mozart

Vanaf het 4^e jaar (de 10^e klas) volgen alle leerlingen, naast een klassikale les muziek, elke week een koorrepetitie. In de repetities worden ongeveer vier klassen samengevoegd. Daar zingen dus bijvoorbeeld 5havo, 6vwo en 4vmbo samen. Al die repetitiegroepen komen één keer per jaar samen voor een grote presentatie. Tijdens die voorstelling wordt ieder jaar een klassiek koorwerk ten gehore gebracht zoals het Requiem van Mozart.

Het is mooi om te zien hoe soepel de repetities lopen. Bij de ingang van de zaal staat een conciërge klaar om de schoolpasjes te scannen. Ze worden ontvangen door muziekdocenten Solange Gersons en Lyke Lotte Kelling. Er is een externe professionele pianist aanwezig voor de begeleiding.

Wat opvalt is de rust en het respect van het geheel. Solange Gersons leidt de repetitie snel en op een positieve manier. Naast klassieke liederen staan Happy Together en Mr. Blue Sky op het programma. Er worden met name complimenten uitgedeeld voor de getoonde inzet. De sfeer is overwegend positief. Gersons: ‘In de repetities wil je dat leerlingen constructief meewerken. Ik heb gemerkt dat als ik te streng word, dit de sfeer en de kwaliteit enorm kan verslechteren. Ik reflecteer daarom weinig op de kwaliteit in de repetities. Die ruimte pak ik in de klassikale lessen.’

Ook op andere middelbare vrijescholen is het koor een wezenlijk onderdeel. Op het Parcival College in Groningen zingen elk jaar meer dan 800 leerlingen samen in een groot voorjaarsconcert. Dit jaar wisten ze drie avonden op rij De Oosterpoort uit te verkopen. Het Dagblad van het Noorden schreef er een mooie reportage over.

Hoofd, hart en handen

Waarom wordt muziek zo belangrijk gevonden op de vrijeschool? Reyer Ploeg is docent op de Opleiding Docent Muziek aan de HS Leiden, die muziekdocenten opleidt vanuit de principes van de antroposofie. Ploeg: ‘Het gaat op de vrijeschool om het ‘volledige kind’. Een leerling moet uitgroeien tot een volwassene die beschikt over een helder denkvermogen (hoofd), een evenwichtig gevoelsleven (hart) en het vermogen om wilskrachtig te kunnen handelen (handen). In muziek komen die drie dimensies prachtig samen. De koortraditie die we in Nederland hebben is echter uniek, ook voor de vrijeschool. In andere landen wordt ook gezongen maar minder in koorverband. In Duitsland speelt elke leerling een instrument op de vrijeschool. Noorwegen heeft een blaastraditie.’

Vanuit de overheid wordt burgerschap een steeds belangrijker thema. Het moet één van de nieuwe verplichte leergebieden worden in het onderwijs. Voor de vrijeschool is dit gesneden koek. Burgerschap is zo geïntegreerd in het onderwijs dat er wat meewarig naar dit beleid gekeken wordt. Ploeg:’ We hebben een opdracht om kinderen niet alleen kennis en vaardigheden mee te geven, maar om ze tot verantwoordelijke, creatieve en vooral gelukkige mensen op te voeden. Als je de focus alleen op rekenen en taal legt, gaat er iets mis in de ontwikkeling. De huidige opleving van het belang van burgerschap laat zien dat dit niet alleen op de vrijeschool zo wordt gezien. Het is vooral heel treurig dat dit blijkbaar op andere scholen nodig is.’

Een school waar veel kan

Naast het koor wordt in Bergen nog meer muziekonderwijs aangeboden. Leerlingen volgen in 4havo en 4vwo een periode muziekgeschiedenis en het is mogelijk eindexamen muziek te doen. Daarnaast krijgen de bovenbouw leerlingen ook de ruimte binnen de les om in studio’s op instrumenten en in bandjes te spelen. Muziekdocent Peter de Vries is verantwoordelijk voor deze lessen. De Vries: ‘Het is een school waar veel kan. Je ziet dat leerlingen bagage meekrijgen om creatief te kunnen werken. Dat leidt vaak tot prachtige resultaten.’

Muziek is stevig geborgd in het vrijeschool onderwijs. Maar de opvatting dat rekenen en taal de belangrijkste onderdelen zouden moeten zijn, komt ook voor onder docenten op de vrijeschool zelf. Reyer Ploeg: ‘Toen ik lesgaf op een vrijeschool voor voortgezet onderwijs, waren er opeens een aantal leerlingen niet aanwezig bij het koor. Ze bleken een wiskunde toets te moeten inhalen. Ik ben op hoge poten naar die wiskunde docent gelopen en heb de leerlingen teruggehaald naar het koor. Wiskunde is belangrijk, maar in het vak muziek zit de kern van goed onderwijs verscholen. Daar moeten we ons zeer hard voor blijven maken’.

Dit artikel is geschreven voor de VLS, de vereniging voor en door muziekdocenten. De VLS is de officiële vakbond voor muziekdocenten, organiseert bijeenkomsten en nascholingen en biedt via de website artikelen ter inspiratie en een database met lesmateriaal.

Over de auteur:
Allerd van den Bremen is muziekdocent en verenigingscoördinator van de VLS.